Một loài bọ có hại cho mùa màng đang kết hợp với virus để đẩy nhanh tốc độ phát tán của chúng trên phạm vi toàn cầu, các nhà khoa học Trung Quốc thông báo.
Một biến thể của loài bướm trắng Bemisia tabaci – chuyên hút nhựa từ cây thuốc lá – đã được các nhà nghiên cứu tại Đại học Zhejiang, tỉnh Hàng Châu, Trung Quốc, gọi là loài côn trùng “siêu phát tán“.
Trong 20 năm qua, loài bướm trắng Bemisia tabaci đã bành trướng ra khắp mọi nơi trên thế giới với tốc độ chóng mặt. Chúng là kẻ thù lớn nhất của mùa màng, với tổng thiệt hại hằng năm lên tới vài trăm triệu USD. Ngoài ra, sự di chuyển ồ ạt của bướm Bemisia tabaci luôn kéo theo sự bùng nổ các đại dịch ở thực vật do một loại virus có tên begomo gây nên. Begomo là virus sống ký sinh trên cơ thể bướm Bemisia tabaci.
Các chuyên gia về côn trùng đều có chung nhận định rằng, bướm Bemisia tabaci có thể có nguồn gốc từ Địa Trung Hải hoặc Bắc Phi. Chúng lây lan ra các khu vực khác nhờ làn sóng mậu dịch quốc tế. Các nhà khoa học trên khắp thế giới mất khá nhiều công sức để tìm hiểu xem tại sao bướm Bemisia tabaci lại phát tán nhanh đến vậy và làm thế nào mà chúng lại dễ dàng “hất cẳng” các loài bướm trắng khác ở những nơi mà chúng đổ bộ.
Bướm trắng Bemisia tabaci. (Ảnh: ars.usda.gov)
“Tôi đã tới nhiều trang trại trong nhiều năm và rất ngạc nhiên khi chứng kiến sự bành trướng của loài bướm trắng tại Trung Quốc trong năm 2002 và 2003. Tôi chưa từng thấy hiện tượng này bao giờ. Đây là tin rất xấu đối với nông dân”, Shu-Sheng Liu, nhà côn trùng học tại Đại học Zhejiang, phát biểu.
Liu và các cộng sự của ông đã tiến hành thử nghiệm với bướm trắng Bemisia tabaci. Họ cho lũ côn trùng tiếp xúc với những cây thuốc lá khỏe mạnh, sau đó lại đem chúng tới những cánh đồng thuốc lá bị nhiễm virus begomo.
Nhóm nghiên cứu nhận thấy, những con bướm trên ruộng thuốc lá nhiễm virus có tuổi thọ cao hơn 6 đến 7 lần, khả năng sinh sản gấp 12 đến 18 lần so với những con ăn cây thuốc lá khỏe mạnh. Sau 8 tuần, số lượng bướm Bemisia tabaci ở những ruộng thuốc lá nhiễm virus tăng lên gấp 13 lần so với số lượng đồng loại trên ruộng thuốc lá khỏe mạnh.
Trong khi đó, khi làm thí nghiệm tương tự với bướm trắng Trung Quốc, các chuyên gia nhận thấy số lượng cá thể, tuổi thọ và khả năng sinh sản của chúng chẳng có gì khác nhau khi được đưa tới ruộng thuốc lá khỏe mạnh hay nhiễm virus.
“Đây là nghiên cứu đầu tiên chứng minh được rằng một loài côn trùng có mối quan hệ lợi ích với chủng virus mà chúng phát tán, trong khi những côn trùng ở địa phương lại không có mối quan hệ ấy”, Liu phát biểu.
Các nhà khoa học phán đoán rằng virus có thể hỗ trợ bướm Bemisia tabaci bằng cách làm cho cây gục ngã, giải phóng amino axit để bướm có thể lấy làm thức ăn. Một hướng giải thích khác là: virus đã vô hiệu hóa khả năng tiết chất độc chống lại bướm của cây.
Liu nói thêm rằng những mối quan hệ giữa côn trùng và virus có thể tồn tại phổ biến trong tự nhiên. Các nhà khoa học nên theo dõi chúng để có thể đối phó kịp thời mỗi khi chúng bước vào giai đoạn bùng nổ về số lượng.
Việt Linh
Theo Livescience, Vnexpress
