Hoa đăng hay hoa lồng đèn, được trồng tốt ở Ðà Lạt, trong bài viết dưới đây giáo sư Tôn Thất Trình đề cập chi tiết về loài hoa này, phỏng theo tài liệu của Ban khuyến nông Ðại học tiểu bang Michigan.
Hoa đăng hay hoa lồng đèn, gọi là Fuchsia ở Châu Mỹ, tên khoa học là Fuchsia x hybrida, còn có tên khác ở Mỹ là hoa bông tai công nương (ladies eardrops) vì hoa rực rỡ, dáng bông tai lòng thòng xuống đất. Màu sắc thay đổi từ trắng, đỏ hồng, tím hay pha lẫn lộn giữa các màu này. Trồng Fuchsia bán ra là những giỏ treo, chậu cây, làm bồn hay trên phên dậu dáng cây mộc. Ở Mỹ thường hay trồng bán các giỏ treo hoa đăng quanh ngày, quanh lối xóm..
Giống hoa đăng Fuchsia gồm khoảng 100 loài, mọc như lùm bụi cây mộc và thuộc họ thực vật onagraceae. Hoa đăng trông trọt là thành quả tuyển chọn lại tạo giữa 2 loài F.fulgens và F. mangellanica. F. fulgens là một lùm bụi cao khoảng 1,2 – 1,8 m, nguồn gốc Mexico F.mangellanica nguồn gốc Chi lê và Á Căn Ðình cũng là một lùm bụi nhưng lại có thể mọc cao đến 3,5 cm. Các cây thứ hoa ở thị trường có thể mọc thẳng đứng hay thân bò ngang. Loại Black Prince, Beacon, Winston Churchill là những thí dụ cây mọc thẳng đứng. Black Eyes, Starry Trail, Swingtime… là những cây mọc bò ngang.
Quang tính
Ða phần giống cây Fuchsia là cây dài ngày ( trường quang kì tính ). Vài thứ có quang kì tính trung lập. Ðôi khi, cây có thể nở hoa vào ngày ngắn, nhưng liên tục ở môi trường nhà kiếng. Ða số có thể cảm ứng tượng hoa khi phát triển đủ 2 lá. Số dài ngày cần thiết để tượng hoa thay đổi tuỳ giống, từ 5 tới 25 ngày. Vì rằng hoa phát triển từ các mầm ngang mới mọc, ngày dài liên tục ở điều kiện ngày ngắn thiên nhiên, rất cần thiết để cây phát triển trổ hoa. Mầm ngọn luôn tăng trưởng ở bất kì quang kì nào, dài hay ngắn. Cường độ ánh sáng ảnh hưởng đến quang kì tính. Nhỏ hơn 475 footcandle, cây sẽ có quang tính trung lập. Muốn có cảm quang tối hảo vào ngày dài cần 900 footcandle.
Ánh sáng
Muốn có ngày dài tượng hoa trong điều kiện ngày ngắn thì kéo dài ngày hay cắt đứt đêm kể từ 10 giờ đêm đến 2 giờ sáng với đèn nóng sáng chừng 10 – 20 footcandle. Muốn có số hoa tối hảo, cần 1 cường độ 900 footcandle trong 8 giờ 1 ngày. Che bóng râm mùa xuân hay mùa hạ thì dễ bề kiểm soát nhiệt độ.
Cách trồng
Nhiệt độ: Nhiệt độ thích hợp cho cây tăng trưởng là 20-260C. Dưới 150C hay trên 300C là cây mọc yếu. Hoa tượng tốt cũng ở nhiệt độ từ 15 – 260C. Sau khi tượng ra, nhiệt độ tối hảo cho hoa phát triển từ 23 – 260C
Tưới tiêu: Cây luôn cần ẩm ướt, lưu ý nhiều về tưới tiêu, vào những thời kì căng thẳng tỉ như điều kiện ít ánh sáng hay nhiệt độ quá cao.
Dinh dưỡng: Hoa đăng cần nhiều phân bón. Tưới phân lỏng liên tục gồm 250-300ppm nitrogen (đạm) và potassium cho kết quả tốt ở môi trường không đất.
Nhân giống: Cắt cành lá cây gốc làm hom đem trồng tốt hơn cành ra hoa. Muốn cây chỉ ra lá cành thì dùng ngày ngắn ( ít hơn 12 giờ ánh sáng ) và giữ nhiệt độ dưới 210C. Dùng hom cành ngọn dài 7-8 cm với 2 hay 3 cặp lá trưởng thành và đem cắm ở môi trường ráo nước có PH 6-6,5. Khi đang mọc rễ, giữ môi trường nhân giống ở nhiệt độ 20-220C và dùng ngaỳ ngắn. Cần chừng 3 tuần lễ cho hom mọc rễ.
Môi trường
Môi trường trồng cây lồng đèn, hoa đăng phải giữ được nước, nhưng phải dễ tháo nước, tháot nước tốt. Có giống mọc thẳng đứng có thể dùng một hom mà thôi trong chậu 10 – 13cm. Còn trồng giỏ treo 25 cm thì cần 3-5 hom.
Khoảng cách
Thoạt tiên có thể trồng chậu này qua chậu khác. Nhưng khoảng cách cuối cùng thích hợp trong chậu 10 cm đường kính là 2 hay 2, 5 cây cho mỗi square foot.
Bấm ngọn
Khi cây có 4-5 cặp lá thì bấm ngọn. Fuchsia trồng chậu chỉ cần bấm 1lần
Chất điều hòa tăng trưởng
Ở Âu châu, chất điều hoà tăng trưởng hay dùng nhất là daminazole ( B9 ) với kiểm soát bề cao của Fuchsia với nồng lượng 3000-4000 ppm. Phun xịt B9 lần đầu tiên lúc cây mới tăng trưởng khi thấy được ngọn chồi mới trên cây không bấm ngọn hay khi chồi dài 1-2cm trên cây bấm ngọn. Phun xịt B9 lần thứ 2, 10-14 ngày sau lần thứ nhất. Ancymidol ( A-Rest ) là thuốc xịt lá với nồng lượng 25-50 ppm hay trên rãnh với nồng lượng 0,25-1,5 mg cho mỗi 15 cm đường kính chậu trồng để có thêm nhiều hoa. Cyocel cũng có thể dùng phun xịt hay tưới vào rảnh thời gian phải xịt tương tự với dùng B9 nói trên. Nồng lượng Cycocel dùng là 3000-4000 ppm. Ethepon ( Florel ) tăng thêm cành và chồi hoa nhưng làm lá nhỏ đi, lóng ngắn lại, như vậy khỏi cần bấm ngọn, nhưng đôi khi làm hoa không nở. Xịt Ethepon trên lá với nồng lượng 500 ppm khi 4, 5 lá đã phát triển đầy đủ. Chất điều hoà tăng trưởng mới nhất là Bonzi cũng rất hiệu quả ở nồng lượng phun xịt 25-40ppm. Acid Gibberellic cũng hay được dùng để sản xuất chậu trồng các giống Fuchsia thân mộc co mau lẹ hơn. Acid Gibberrellic nồng lượng 200-400 ppm trên cây còn nhỏ và không bấm ngọn thì thời gian cho cây đủ cao lớn sẽ giảm đi, cây sẽ dài ra và cần đến trụ chống đỡ.
Sâu bọ
Bướm trắng hay phá hoại Fuchsia nhất. Rầy mềm (Aphids) làm quăn lá và cũng làm cây trồng hư hại lớn.Ngoài ra còn có bù lạch (Thrips), rệp bột (Mealy bugs) nhện đỏ (Spider mites)rệp vảy (Scales)..
Bệnh cây
Bệnh rỉ có thể làm nhân giống và sản xuất cây mất mát nhiều. Vài giống kháng được bệnh rỉ. Làm cây thoáng khí, khoảng cách thích hợp và giữ gìn vệ sinh cây tốt là phương pháp ngừa trừ bệnh. Botrytic blight (Botritic cinerea) thối rễ do nhiều loài khuẩn gây ra khi môi trường quá ẩm ướt.
GS. Tôn Thất Trình
Theo Sinh học Việt Nam
