Rừng ngập mặn – bức tường xanh trước biển

Rừng ngập mặn, các vỉa san hô và cỏ biển còn nguyên vẹn có thể làm giảm nhẹ hoặc tiêu tan các đợt sóng thần cao 15 mét. Một nghiên cứu của Nhật Bản cho thấy, một Rừng ngập mặn có chiều rộng 100 mét có thể làm giảm 50% chiều cao của sóng triều và giảm 50% năng lượng của sóng. Trong đợt động đất và sóng thần ngày 26 tháng 12 năm 2004, tại đảo Pulau Sêmplu của Inđônêxia nằm gần tâm ngoài của trận động đất, chỉ có 100 người bị chết vì những người dân trên đảo đã học được kinh nghiệm chạy trốn lên vùng đất cao và những vùng có rừng ngập mặn bao quanh…

Việt Nam với bờ biển dài 3260 kilômét, nằm trong vùng nhiệt đới gió mùa, hàng năm thường xuyên phải hứng chịu những cơn bão và triều cường gây thiệt hại lớn. Trước đây, nhờ có các dải rừng ngập mặn tự nhiên và những dải rừng được trồng ở các vùng cửa sông, ven biển nên đê điều ít khi bị vỡ.

Nhưng gần đây do việc phá rừng ngày càng tăng nạn lở đất, lũ lụt xảy ra nhiều nên cuộc sống của cộng đồng dân cư ven biển ngày càng bị đe doạ. Ngay trong năm 2005 này, Việt Nam đã phải gánh chịu những thiệt hại to lớn về người, tài sản và cơ sở hạ tầng. Nhiều đoạn đê biển bị vỡ hoặc sạt lở nghiêm trọng. Nhưng sau những thiệt hại mà bão số 2, bão số 6 và bão số 7 gây ra, nhiều người dân ở vùng biển đều có nhận xét rằng, ở những khu vực có rừng ngập mặn, đê biển không hề sạt lở.

Ông Phạm Minh Trung, một người dân huyện đảo Cát Hải cho biết: “Tôi đã ngoài 70 tuổi, từng chứng kiến 4 trận bão lớn. Bão năm 1955, Cát Hải chưa có đê, ngập tràn hết, rất nguy hiểm và bởi lúc đó do điều kiện chưa có chủ trương phòng ngừa tốt. Bão năm 68, đê chưa tốt nên gây lụt…; Bão số 2 năm nay do chủ quan, nhiều người khi thấy nước sóng còn ra xem! Bão số 7, người dân có ý thức và được sự quan tâm chỉ đạo của cấp trên báo tin thường xuyên nên phòng chống tốt hơn. Ngoài ra, chỗ này tổ chức trồng rừng ngăn sóng rất tốt, phi lao, sú vẹt ở rìa đê hoặc tre đảm bảo cho việc ngăn sóng, chắn gió rất quý báu. Điều này cho thấy cái lợi của công tác trồng rừng”.

Tại tỉnh Thanh Hoá, bão số 7 đã gây những thiệt hại nghiêm trọng, nhưng cũng qua cơn bão này, người dân càng nhận thức sâu sắc hơn về vai trò của rừng ngập mặn. Bà Viên Thị Hoa – Chủ tịch Hội Chữ thập đỏ Thanh Hoá nói: “Sau bão số 7, chúng tôi có dịp đi một số tỉnh nằm trong dự án trồng rừng ngập mặn do Hội Chữ thập đỏ Đan Mạch và hội Chữ thập đỏ Nhật Bản tài trợ. Tận mắt chứng kiến những đoạn đê vỡ, những khu nhà ngập trong nước và có dịp so sánh với những quãng đê lành lặn được che chở bởi những cánh rừng ngập mặn hoặc những khoảng tre gai… chúng tôi dễ dàng nhận thấy một điều: ở đâu có rừng ngập mặn, sức tàn phá của sóng biển bị suy giảm. Rừng ngập mặn là vành đai xanh góp phần quan trọng trong việc phòng chống và giảm thiểu thiệt hại thiên tai”.

Giáo sư-Tiến sĩ Phan Nguyên Hồng – một chuyên gia trong lĩnh vực rừng ngập mặn cho biết: “Rừng ngập mặn có ý nghĩa to lớn trong việc phòng vệ đê chống xói lở ở vùng ven biển. Nếu chỗ nào không có rừng ngập mặn thì khi có bão dễ bị phá. Ở các nước có Rừng ngập mặn, họ rất quan tâm giúp đỡ các nước không có rừng ngập mặn như Nhật Bản, Hà Lan. Một số nước Bắc Âu muốn Việt Nam phát triển rừng ngập mặn để bảo vệ dân, người ta đã đầu tư nhiều tiền cho chúng ta phục hồi rừng, nhưng một số địa phương lại có chủ trương phá rừng đi để làm đầm tôm, vì lợi ích trước mắt không tính đến hậu quả lâu dài. Hậu quả cơn bão số 7, số 6 là những bài học rất đắt giá cho chúng ta”.

Chúng ta đều biết rằng, ngay sau trận sóng thần và động đất xảy ra ở khu vực Nam Á cuối năm ngoái, rất nhiều hội thảo khoa học về thảm hoạ thiên tai đã được tổ chức và tầm quan trọng của rừng ngập mặn trong việc phòng ngừa và giảm nhẹ thiên tai đã được các quốc gia đặc biệt quan tâm, chú ý. Bài học nhãn tiền từ sự thiệt hại về người, về tài sản ở Thái Lan – đất nước quá quan tâm đến việc phát triển kinh doanh du lịch mà chưa tính đến sự tổn thất phải trả giá đắt vì thiên tai dường như chưa đủ vì ở một số địa phương vẫn còn tình trạng phá rừng làm đầm nuôi trồng thuỷ sản.

Giáo sư tiến sĩ Khoa học Trương Quang Học – Giám đốc Trung tâm nghiên cứu Tài nguyên môi trường Đại học Quốc gia Hà Nội khẳng định, đó là vấn đề lợi bất cập hại. Ông nói: “Chúng tôi rất đau xót rằng rất nhiều diện tích Rừng ngập mặn hiện nay ở nhiều nơi từ Bắc vào Nam bị phá huỷ để nuôi tôm. Có thể thấy rằng khi nuôi tôm trong những năm đầu hiệu quả, đưa lại nguồn lợi lớn hơn nhiều so với trồng nông nghiệp nhưng chỉ được một vài năm.

Thực tế, tất cả những diện tích ấy rồi bị suy thoái đi nghĩa là kinh tế chúng ta cũng không được, về mặt sinh thái mát quá lớn, có những nơi mất hoàn toàn. Khi môi trường suy thoái, vùng đất bị ô nhiễm, sau đó rất khó phục hồi. Đặc biệt, khi hệ sinh thái bị phá đi, rừng ngập mặn phục hồi nhanh hơn nhưng cũng phải mất hàng chục năm. Vì vậy, chúng ta cần phải đánh giá giá trị của các hệ sinh thái một cách toàn diện, kể cả những giá trị vô hình. Nếu ta vì lợi ích trước mắt, giải quyết không đúng sẽ để lại hậu quả khôn lường và lâu dài”.