Tự dùng đơn thuốc cũ, tác hại khôn lường

Theo PGS Nguyễn Hữu Đức, nhiều vấn đề nghiêm trọng gắn liền với tình trạng “tự dùng thuốc” ở nước ta, trong đó có tự dùng đơn thuốc cũ. Đó là tự ý dùng thuốc mà thuốc đó thuộc loại bán theo đơn (nên lưu ý kháng sinh và thuốc loại glucocorticoid – thường gọi tắt là corticoid – ở nhiều nước phải bán theo toa, còn ở ta còn bán khá thoải mái); và tự ý dùng thuốc ở người hoàn toàn mù tịt về thuốc.

Một trường hợp tự ý dùng thuốc rất sai lầm xảy ra khá phổ biến ở miền Nam trước năm 1975, đó là người bị cảm sơ sài nhưng lại dùng kháng sinh cloramphenicol (tên biệt dược nổi tiếng trước đây là Tifomycine) để tự chữa trị thường xuyên nên sau một thời gian bị thiếu máu bất sản (loại rối loạn rất nặng do cơ thể không sinh ra được tế bào máu) và dẫn đến tử vong.

Như vậy, việc “tự dùng thuốc” luôn hàm chứa mối đe dọa nguy hiểm vì nó có thể trở thành “sự lạm dụng thuốc một cách tự ý mà lại không có sự hiểu biết kèm theo”, có thể đưa đến tác hại khôn lường.

Tự dùng thuốc có khi trở thành rất nguy hiểm vì dùng thuốc không đúng che lấp dấu hiệu cấp cứu ngoại khoa (tức là phải được nhập viện để được mổ gấp). Thí dụ, khi bị đau bụng không rõ nguyên nhân mà vội dùng thuốc chống co thắt để giảm đau, bụng hết đau nhưng bệnh vẫn còn (như viêm ruột thừa, có thai ngoài tử cung…), người bệnh không đi bệnh viện để được phát hiện bệnh, mổ cấp cứu kịp thời và có khi hậu quả rất đáng tiếc xảy ra.

Tự dùng thuốc có thể làm cho bệnh nhẹ trở thành bệnh nặng vì không được chữa trị bằng thuốc đúng cách. Còn dùng đơn thuốc của chính mình hay của người khác (nhất là đơn thuốc tham khảo trên mạng) để tự chữa bệnh cũng là việc làm sai. Bởi vì, một đơn thuốc luôn có nghĩa: đó là dành cho một cá nhân cụ thể được dùng trong một thời điểm cụ thể. Bệnh của chính mình bây giờ có vẻ giống như trước kia nhưng bây giờ có thể đã tiến triển ở mức độ nặng hơn mà thuốc dùng theo đơn thuốc cũ không còn hiệu quả. Bệnh của người này có vẻ na ná giống người kia nhưng cách và thuốc dùng chữa trị lại hoàn toàn khác nhau, dùng nhầm có khi là nguy hiểm.

Vấn đề tự dùng thuốc theo thông tin trên mạng internet hiện cũng rất đáng lo ngại.

Có vị bác sĩ kể câu chuyện khá chua chát như sau. Một bệnh nhân nữ của ông bị đái tháo đường hơn 8 năm, nhờ ông chữa mà đường huyết 3 năm nay rất ổn. Chỉ tiêu HbA1c luôn dưới 7% (rất tốt) và bà chỉ phải tái khám mỗi 3 tháng một lần. Lần tái khám gần đây đột nhiên đường huyết tăng vọt. Bà khẳng định vẫn uống thuốc, tập thể dục đều đặn và không thay đổi chế độ ăn. Gặng hỏi mãi thì bà mới rụt rè cho biết: “Thú thật với bác sĩ 2 tháng nay, mỗi ngày tôi ăn thêm nửa quả dưa hấu vì con tôi xem trên mạng thấy có đơn thuốc người ta bảo trong dưa hấu có chất trị được bệnh đái tháo đường”. Bị đái tháo đường mà ăn thoải mái dưa hấu như thế thì làm sao mà đường huyết không tăng vọt.

Với sự bùng nổ thông tin, người bệnh cần cảnh giác và thận trọng trong việc thu thập những thông tin về sức khỏe, về y dược trên mạng. Đối với người hoạt động trong lĩnh vực chuyên môn y dược phải luôn luôn cẩn thận tìm cách sàng lọc, chọn lựa và xếp hạng thông tin đáng tin cậy đến mức độ nào đó để sử dụng. Đồng thời, cần ghi nhớ rằng dược phẩm luôn gắn liền với kinh doanh. Vì vậy không loại trừ nhiều thông tin về dược phẩm đã “bị nhiễu” vì mục đích kinh doanh, lợi nhuận.

Đối với người dùng thuốc nói chung, lời khuyên là đừng bao giờ lấy thông tin trên Internet để chẩn đoán bệnh, hoặc tự vào các địa chỉ thông tin về thuốc để tìm thuốc thích hợp, rồi mua thuốc trên mạng hoặc đến nhà thuốc hỏi mua về tự uống, thậm chí mua theo lối truyền tay để dùng tự chữa bệnh. Khi bị rối loạn và nghĩ là mình có bệnh, cách tốt nhất là đến bác sĩ (bác sĩ chuyên khoa càng tốt) để được khám, hướng dẫn và chỉ định cách điều trị.

Đối với đơn thuốc cũ của người khác thì hoàn toàn không dùng để tự chữa trị cho mình. Còn đơn thuốc cũ của chính mình dùng đã lâu, nếu bệnh trở lại cũng không nên tư ý dùng trở lại mà tốt nhất nên đi tái khám ở bác sĩ đã chữa bệnh trước đây. Vì chỉ có bác sĩ mới có đủ thẩm quyền cho dùng đơn thuốc cũ hoặc phải thay bằng đơn thuốc mới.