Cùng với các quần thể tháp Chămpa còn lại dọc miền Trung, tháp bà Po Nagar (còn gọi là tháp Thiên Y Thánh Mẫu Ana hoặc tháp Bà Nha Trang) là một công trình kiến trúc độc đáo nằm trên đỉnh ngọn đồi nhỏ bên cửa sông Cái thuộc xóm Bóng, phường Vĩnh Phước, TP.Nha Trang
Có khá nhiều huyền thoại về sự xây dựng và hình thành nên di tích văn hóa cổ xưa và độc đáo này. Không những thế, tháp Po Nagar lại nằm ở vị trí cao, quay mặt hướng cầu Bóng nhìn ra biển thơ mộng nên mỗi khi du khách đến tham quan phố biển Nha Trang thường khó lòng bỏ qua. Cụm di tích này được xây vào khoảng thế kỷ thứ 8, trong đó ngọn tháp lớn nhất cao khoảng 23 m. Tương truyền rằng, Thiên Y Thánh Mẫu Ana là vị nữ thần được tạo nên bởi áng mây và bọt biển, người tạo dựng ra trái đất, sản sinh nhiều gỗ quý, cây cối và lúa gạo được người dân tôn kính thờ cúng.
Khu vực tháp chính
Qua thời gian, tổng thể cụm kiến trúc của Po Nagar còn lại gồm 3 tầng từ dưới lên trên. Tuy nhiên tầng thấp nhất được xem là cổng ngôi tháp nay không còn nữa, chỉ còn những bậc thang bằng đá dẫn lên tầng giữa. Tầng giữa hiện chỉ còn mỗi bên 5 cột lớn xây bằng gạch và 12 cột nhỏ thấp hơn cùng trụ trên một nền bằng gạch cao khoảng hơn 1 m. Tại đây, có một lối bậc thang bằng gạch dẫn lên tầng trên cùng. Tầng thượng có 2 dãy tháp được bao quanh bởi 4 bức tường đá. Dãy tháp phía trước có 3 ngôi, trong đó ngôi tháp thờ chính cao nhất còn gọi là tháp bà Po Nagar với những đường nét điêu khắc độc đáo, dãy phía sau hiện chỉ còn 1 ngôi.
Cả 4 tháp được xây dựng bằng gạch với những trang trí nghệ thuật bằng các chất liệu đá – gốm theo kiến trúc của người Chăm, quay về hướng đông, trên tháp có nhiều hoa văn và phù điêu. Hiện nay, tại đây còn lưu lại nhiều hiện vật, bia ký cổ nhất của người Chăm, điều đó thể hiện được sự gắn liền giữa di tích với các vị thần được thờ ở đây.
Tháp bà Nha Trang
Như đúng hẹn, cứ đến ngày 22.3 âm lịch hằng năm, lễ hội Tháp Bà Nha Trang lại được tổ chức. Trong lễ hội này, những nghi lễ truyền thống được tổ chức trang trọng. Riêng phần hội, cả người Chăm và người Kinh cùng các đoàn khách mời từ các tỉnh khác về đây tổ chức sinh hoạt vui vẻ, đặc biệt là qua các điệu múa Chăm giàu bản sắc, thu hút sự chú ý của nhiều người dân địa phương và khách du lịch.
Thời tiết ở thành phố biển Nha Trang đẹp, vì vậy du khách có thể đến thăm tháp bà Po Nagar bất cứ thời điểm nào trong năm cũng phù hợp. Đến đây, ngoài tham quan du lịch thưởng ngoạn cảnh đẹp trời biển, du khách còn tận mắt chiêm ngưỡng một cụm di tích xưa vẫn còn lưu lại nhiều nét độc đáo. Chính những di tích này đã góp phần đưa nghệ thuật kiến trúc Chăm có một vị trí xứng đáng trong kho tàng di sản văn hóa Việt Nam nói riêng và nhân loại nói chung.
