Sau nhiều năm nghiên cứu, các nhà thần kinh học cho rằng chỉ số dễ tưởng tượng và hấp thụ là lời giải cho hiện tượng không thể quên ký ức.
Theo BBC, đối với hầu hết mọi người, ký ức như một cuốn sổ, một mớ hỗn độn các bức ảnh chụp các khoảnh khắc trong cuộc đời. Và ngay cả những kỷ niệm sâu sắc nhất cũng có thể mờ nhạt dần theo thời gian.
Tuy nhiên, nếu hỏi Nima Veiseh về bất kỳ ngày nào trong vòng 15 năm qua, ông sẽ cung cấp cho bạn chi tiết tất cả mọi thứ, thời tiết thế nào, ngày hôm đó mặc quần áo gì, hay thậm chí là ngồi phía bên nào trên tàu tới nơi làm việc.
“Trí nhớ của tôi giống như một thư viện băng VHS, ghi lại mọi hoạt động trong mỗi ngày, từ khi thức dậy tới lúc đi ngủ”, ông giải thích.
Veiseh thậm chí có thể cho biết ngày bắt đầu khả năng này xuất hiện: 15/12 năm 2000, khi ông gặp người bạn gái đầu tiên tại bữa tiệc sinh nhật lần thứ 16 của người bạn thân nhất của mình. Trước đó, trí nhớ của ông vốn rất tốt nhưng sự hồi hộp của tình yêu tuổi trẻ dường như đã kích hoạt khả năng này. “Tôi có thể cho bạn biết mọi thứ trong bất kỳ ngày nào sau hôm đó”.
Price ghi nhớ mọi chi tiết trong quyển nhật ký của cô. (Ảnh: iStock).
Những người như Veiseh là đối tượng nghiên cứu của các nhà thần kinh học, với hy vọng sẽ hiểu được cơ chế não ghi lại cuộc sống. Và nghiên cứu này còn có thể gợi ý những cách cho tất cả con người có thể ghi nhớ quá khứ tốt hơn.
Siêu trí nhớ
Hiện tượng siêu trí nhớ – viết tắt HSAM được biết đến vào đầu những năm 2000. Một phụ nữ trẻ tên là Jill Price đã gửi email tới nhà thần kinh học và nghiên cứu ký ức Jim McGaugh ở đại học California, Mỹ. Trong thư, Price nói rằng cô có thể nhớ lại từng ngày trong cuộc sống kể từ khi 12 tuổi và xin lời giải thích.
Tò mò, McGaugh mời cô đến phòng thí nghiệm của mình, và bắt đầu thử nghiệm: cho cô một ngày ngẫu nhiên và yêu cầu cô nói về các sự kiện trên thế giới vào ngày hôm đó. Đúng như lời trong thư, cô đã trả lời chính xác hầu hết các ngày.
Price cũng có một quyển nhật ký ghi lại các sự kiện xảy ra với cô trong quãng thời gian đó. Khi các nhà nghiên cứu kiểm tra trí nhớ của cô về quyển nhật ký này, cô cũng nói đúng phần lớn. Sau vài năm nghiên cứu, họ tiếp tục cho cô một bài kiểm tra tự phát: “Ghi lại từng ngày của các lần tới phòng thí nghiệm”. Rất nhanh chóng, cô đưa ra một danh sách. Khi McGaugh và các đồng nghiệp đối chiếu với ghi chép của họ, nó hoàn toàn chính xác.
Nhờ vào sự quan tâm của truyền thông sau đó, một loạt các trường hợp tương tự (bao gồm cả Veiseh) đã liên hệ với nhóm nghiên cứu của Đại học California. Trong một lần kiểm tra, Veiseh thậm chí còn đính chính lại ngày mà Michael Phelps giành huy chương vàng Olympic 2008 khi các nhà khoa học nhầm lẫn.
Tuy nhiên, điều thú vị là, trí nhớ của những người này có độ tập trung rất cao. Mặc dù họ có thể nhớ các sự kiện cuộc sống với độ chi tiết bất thường, trí nhớ về những thông tin khách quan lại không hề tốt hơn người bình thường, chẳng hạn như một danh sách từ ngẫu nhiên, hay ký ức về một khoảng thời gian ngắn vừa diễn ra.
“Đôi khi, tôi không nhớ những gì vừa xảy ra năm phút trước, nhưng tôi có thể nhớ một chi tiết từ ngày 22/1/2008”, một người giấu tên cho biết.
Và cho dù có trí nhớ rất tốt, họ cũng đồng thời có các nhược điểm giống mọi người khác: các “ký ức sai”, ký ức về các sự kiện chưa bao giờ thực sự xảy ra.
Rõ ràng, không có cái được gọi là một bộ nhớ “hoàn hảo” – tâm trí phi thường của họ vẫn có các sai lầm giống như những người khác. Câu hỏi đặt ra là, cơ chế hình thành trí nhớ đó thế nào?
Craig Stark, Đại học California đặt giả thuyết các đối tượng HSAM sau khi đón nhận một ký ức sẽ ngay lập tức mã hóa chi tiết nó để đưa vào trí nhớ. Sau một vài tháng, trong khi ký ức đó với hầu hết chúng ta đều mờ nhạt dần thì với họ nó vẫn như mới.
“Phải có một cái gì đó giúp họ lưu trữ thông tin khác với những người bình thường”, Stark nói. “Tuy nhiên, nghiên cứu khi quét não không chỉ ra được nguyên nhân sự khác biệt”.
“Nó không giống như họ có thêm một số thùy não hay một bán cầu thứ ba”, Stark cho hay. Đúng là não của những người này có một số đặc điểm khác biệt, như có thêm dây thần kinh ở giữa các thùy trán (tham gia quá trình suy nghĩ phân tích) và vùng hồi hải mã có hình hướng về phía bên của hộp sọ, khu vực được cho là thực hiện quá trình “in ấn” ký ức. Nhưng các điểm khác biệt này cũng có thể đến từ quá trình học tập và thực hành một kỹ năng mới, như âm nhạc, thể thao, hay ngôn ngữ. Các quá trình này có thể làm cho não tự xây dựng một mạng lưới thần kinh hoạt động hiệu quả hơn.
“Nó giống như vấn đề quả trứng và con gà”, Stark nói.
Nguyên nhân chính
Nguyên nhân chính dường như nằm ở thói quen và cách suy nghĩ. Patihis gần đây kiểm tra 20 đối tượng HSAM và thấy rằng họ có chỉ số dễ tưởng tượng (fantasy proneness) và hấp thụ cao. Fantasy proneness là xu hướng tưởng tượng và mơ mộng, hấp thụ liên quan đến xu hướng tập trung toàn bộ cảm giác và trải nghiệm cho một ký ức nào đó.
“Tôi cực kỳ nhạy cảm với âm thanh, mùi vị và chi tiết hình ảnh”, Nicole Donohue, người đã tham gia vào rất nhiều các nghiên cứu giải thích. “Tôi chắc chắn có cảm nhận mọi thứ mạnh mẽ hơn so với người bình thường”.
Sự hấp thụ giúp họ thiết lập nền tảng vững chắc cho một sự hồi tưởng, theo Patihis. Fantasy proneness giúp họ xem lại ký ức trong trí não hàng tuần và hàng tháng sau đó. Mỗi lần như vậy, ký ức ban đầu trở nên mạnh mẽ hơn trong trí nhớ.
Với người bình thường, quá trình này thường chỉ diễn ra trong một số dịp đặc biệt với các sự kiện lớn, như ngày cưới. Sự khác biệt là các đối tượng HSAM có khả năng làm điều này mỗi ngày trong toàn bộ cuộc đời.
Theo Patihis, phải có một cái gì đó giúp kích hoạt khả năng này, phát triển xu hướng tưởng tượng thành HSAM. Ông cho rằng cái đó phải làm họ suy nghĩ nhiều hơn về quá khứ.
“Có thể một số trải nghiệm trong thời thơ ấu của họ làm cho họ ám ảnh với lịch và những sự kiện xảy ra“. Ví dụ, Veiseh biết rằng HSAM của ông bắt đầu khi gặp người bạn gái đầu tiên, nhưng không thể giải thích lý do tại sao lại là sự kiện này.
Một số đồng nghiệp của Stark đang hy vọng sẽ có thể ứng dụng theo cách HSAM để giúp người thường cải thiện khả năng ghi nhớ. Một nghiên cứu gần đây chỉ ra, chỉ cần tưởng tượng lặp lại sự kiện vừa xảy ra trong đầu vài lần, sẽ tăng khả năng nhớ lại sau vài tuần.
Đối với một số người, như Veiseh, khả năng này như một may mắn. Ông đã đi rất nhiều nơi, thăm nhiều phòng trưng bày mỹ thuật địa phương. Tình yêu nghệ thuật của ông đã được trợ giúp bởi khả năng nhớ đặc biệt. Các bức vẽ đã xem được in sâu trong tâm trí.
“Hãy tưởng tượng bạn có thể nhớ rõ ràng mọi bức tranh trong các phòng trưng bày của gần 40 quốc gia”, ông nói, “tự bản thân đó đã là một bài học đồ sộ về nghệ thuật”. Với lượng kiến thức bách khoa về lịch sử nghệ thuật này, ông đã từ trở thành một họa sĩ chuyên nghiệp. Tương tự, trí nhớ này cũng hỗ trợ ông trong các công việc khác như nghiên cứu sinh tiến sĩ về công nghệ và thiết kế, thông qua việc có thể hấp thụ một lượng kiến thức khổng lồ.
Veiseh nhớ mọi bức tranh trong mọi phòng trưng bày đã xem. (Ảnh: iStock).
Donohue hiện đang là một giáo viên lịch sử, cũng đồng ý rằng khả năng này giúp ích cho mình rất nhiều.
“Tôi chắc chắn có thể nhớ những gì tôi đã học vào những ngày nhất định ở trường. Tôi có thể tưởng tượng ra những gì giáo viên đã giảng hay những điều viết trong sách trông như thế nào”.
Tuy nhiên, đồng thời nó cũng mang lại nhiều phiền toái, khi rất khó có thể vượt qua nỗi đau hay các sự tiếc nuối.
“Rất khó để quên đi các khoảnh khắc đáng xấu hổ”, Donohue nói.
“Các ký ức, cảm xúc đó luôn như tươi mới, không cách nào để quên chúng đi, dù có cố gắng thế nào”. Veiseh đồng tình. “Nó giống như có vết thương hở trên người ta”.
Với những người như Donohue hay Veiseh, họ thường phải dùng cách khác để có thể nghỉ ngơi, như coi các kỷ niệm không vui là kinh nghiệm để không lặp lại sai lầm tương tự. Veiseh thì cho rằng tình trạng này làm ông có tính khoan dung hơn người khác.
“Một số người nói: tha thứ và quên đi, nhưng quên với tôi là một điều xa xỉ, tôi phải cách tha thứ thật sự. Không chỉ là tha thứ cho người khác, còn phải tha thứ cho chính mình”.
